mini-UKM-MSU: ครูมืออาชีพ (๑)

วันนี้ (๗ ธันวาคม ๒๕๖๑) ผมมีโอกาสได้ไปทำหน้าที่กระบวนกร (Facilitator) จับประเด็น ในวงแลกเปลี่ยนเรียนรู้ของอาจารย์มหาวิทยาลัยมหาสารคามจำนวน ๙ ท่าน ที่ทางศูนย์ประกันคุณภาพการศึกษา คัดเลือกมาแบบเจาะจงเฉพาะว่าท่านเป็น "ครูมืออาชีพ" ... การคัดเลือกแบบนี้แม่นยำยิ่ง สิ่งที่ผมได้เรียนรู้วันนี้จากแต่ละท่าน เป็น Good Practice หรือ GP ที่มีคุณค่า สมควรต้องขยายผล ขับเคลื่อนสู่อาจารย์ทั้งมหาวิทยลัยต่อไป ... โดยเฉพาะการการเรียนเชิญ รศ.ดร.ธูปทอง กว้างสวาสดิ์  จากคณะศึกษาศาสตร์ ผมสังเกตว่า ท่านช่วยยกระดับความรู้ด้านการสอนขึ้น ทำให้การแลกเปลี่ยนเรียนรู้เป็นไปด้วยความสุข (สนุก เพลิน เวลาเดินเร็ว)

ผมใส่หมายเลข (๑) ต่อท้ายชื่อบันทึกไว้ เพื่อแสดงว่า จะเขียนบันทึกนี้มากกว่า ๑ ตอน โดยเริ่มจาก "ปัญญาปฏิบัติ" (Phonesis) ที่สกัดออกมา ตกผลึกออกมาจนเป็นหลักคิดและหลักการในบันทึกนี้ ก่อนจะนำ GP ของแต่ละท่าน ที่ได้ฟังมาแบ่งปันท่านอาจในบันทึกต่อไปครับ

ครูมืออาชีพ

การสอนแบบมืออาชีพของอาจารย์นั้น จะเกิดขึ้นจากอาจารย์ที่เป็น "ครูมืออาชีพ"  คุณลักษณะของ "ครูมืออาชีพ" ที่เราสังเคราะห์ขึ้นจากประสบการณ์ของทั้ง ๙ ท่าน รวมลงตรงภาพด้านล่างนี้

"ครูมืออาชีพ" ต้องมีองค์ประกอบ ๔ ประการ ได้แก่

• Values & Attributes of Teacher คุณค่าและคุณลักษณะของความเป็นครู 
• Content Knowledge มีความรู้และเชี่ยวชาญในเนื้อหาที่สอน 
• Pedagogical Knowledge มีความรู้และทักษะในการจัดการเรียนรู้ 
• Technological Knowledge มีความรู้และทักษะด้านเทคโนโลยี

คุณค่าและคุณลักษณะของครู

ต่อไปนี้คือสิ่งที่ครูต้องมี ถ้าไม่มีถือว่ายังไม่ใช่ "ครูมืออาชีพ" ที่สมบูรณ์

• มีจิตใจเป็นครู .... จิตวิญญาณความเป็นครู ... มีความสุขที่ได้สอนเด็ก (ขอใช้คำว่า "เด็ก" เหมือนที่คุยกันในวงแลกเปลี่ยน)
• เป็นต้นแบบที่ดีด้านคุณธรรม ...  โดยเฉพาะความซื่อสัตย์ อดทน และเสียสละเพื่อเด็ก
• เอาใจใส่เด็ก... รู้จักเด็ก รู้ทั้งตัวตนของเด็ก รู้ศักยภาพ และรู้วิธีการเรียนรู้ของเด็ก 
• Feedback ... ตรวจงานเด็กอย่างละเอียดและเขียนสะท้อนป้อนกลับจุดที่เด็กจะต้องพัฒนา 
• Reflection... ฟัง เรียนรู้จากเด็ก เปิดโอกาสให้เด็กได้สะท้อนการเรียนรู้ของตน เพื่อนำไปพัฒนาการสอนของตนเอง 
• สร้างแรงบันดาลใจ ... ทำให้เด็กมีเป้าหมายในการเรียน มีแรงบันดาลใจและความมุ่งมั่นไปสู่เป้าหมาย
• เสริมแรง ... ชื่บชมในความพยายาม  ชื่นชมกระบวนการที่ดี  ให้กำลังใจในการแก้ปัญหา 
• สร้างการเรียนรู้อย่างมีความสุข ...  (มีตัวอย่างของการจัดการเรียนรู้แบบ Questioning, Vote-discuss จะมาเล่าวันต่อไปครับ)
• ปลูกฝังคุณธรรม อุดมการณ์ และบทบาทหน้าที่พลเมืองที่ดีของประเทศ 

ด้านความรู้ (Content K.)

ครูมืออาชีพ ต้องแม่นยำ ชัดเจน และแตกฉาน ในองค์ความรู้ที่ตนเองสอน 

การสอนนิสิตในสมัยนี้ (ศตวรรษที่ ๒๑) เนื้อหาหรือความรู้สามารถสืบค้น ค้นหาได้ง่ายผ่านอินเตอร์เน็ต แต่ข้อมูลมหาศาลนั้นส่วนใหญ่ไม่ได้รับการตรวจสอบหรือคัดกรอง ดังนั้นเด็กต้องได้รับการฝึกให้มีวิจารณญาณ ต้องมีทักษะในการวิเคราะห์และประเมินความถูกต้อง น่าเชื่อถือ ประโยชน์ โทษ หรือผลกระทบที่อาจตามมา ดังนั้น "ครูมือาชีพ" จำเป็นต้องมีความรู้และความเชี่ยวชาญในเนื้อหาที่ตนเองสอน มีความแม่นยำ ชัดเจน แตกฉาน ในเนื้อหาที่ตนเองสอน

ด้านการจัดการเรียนรู้ (Pedagogical K.)

ครูมืออาชีพ ต้องมีความรู้ความเข้าใจและสามารถจัดการชั้นเรียน (classroom management) ให้เด็กเกิดองค์ความรู้ตามเป้าหมายการเรียนรู้ได้ โดยต้องมีความรู้และทักษะเกี่ยวกับเรื่องต่อไปนี้ 

• การเรียนรู้และกระบวนการเรียนรู้ ... เด็กเรียนรู้อย่างไร อะไรคือปัยจัยให้เกิดการเรียนรู้ที่ดี 
• การออกแบบการจัดการเรียนรู้ ... มีความรู้เกี่ยวกับรูปแบบการจัดการเรียนรู้ มีวิธีการจัดการเรียนรู้ที่ได้ผล  (บันทึกต่อ ๆ ไป จะมายกตัวอย่างนะครับ)
• การวัดผลประเมินผล ... การสร้างเครื่องมือวัดผล ประเมินผล ตามกรอบ Learning Outcome ที่กำหนด เช่น LO ที่กำหนดใน TQF

ด้านการใช้เทคโนโลยี

ครูมืออาชีพในยุคโลกาภิวัตน์ต่างไปจากศตวรรษที่ ๒๐ โดยสิ้นเชิง ผู้เรียนมีความรู้และทักษะการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศ  เรียนรู้และใช้ชีวิตประจำวันโดยใช้เทคโนโลยีต่างๆ  ครูจึงจำเป็นต้องมีความรู้และทักษะเกี่ยวกับเทคโนโลยีการเรียนรู้ โดยเฉพาะเพื่อการสื่อสารกับเด็ก หรือสร้างการสื่อสารกันระหว่างเด็กเพื่อให้เกิดการเรียนรู้  

(มีตัวอย่างและรูปแบบการใช้โทรศัพท์มือถือและอินเตอร์เน็ตมาใช้ในการเรียนรู้)

ครูมืออาชีพกับ TQF Learning Outcome

องค์ความรู้ใหม่ (สำหรับผม) ในวันนี้ที่ประทับใจมาก ๆ คือ การเชื่อม LO ตามกรอบ TQF  กับโมเดล "ครูมืออาชีพ"  ทำให้ทิศทางและแนวทางการพัฒนาการเรียนการสอนของอาจารย์มหาวิทยาลัย  ดังนี้ 

• โมเดลนี้ จะทำให้การแก้ปัญหาด้านการเรียนรู้ชัดเจนขึ้น ทั้งในแง่ของการวิเคราะห์ปัญหาและการกำหนดแนวทางในการแก้ไข เช่น 
• หากเด็กมีปัญหาด้านคุณธรรม  ต้องมาแก้ที่ V&A ของครู
• หากเด็กมีปัญหาด้านจริยะทักษะ (Soft Skills) คือ ด้านความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล จะต้องแก้ไขด้วยการพัฒนาอาจารย์ด้านศาสตร์การสอน วิธีการสอน 
• หากต้องการพัฒนาทักษะด้านการสื่อสารและการใช้เทคโนโลยี ก็ต้องพัฒนาให้อาจารย์นำเอาเทคโนโลยีมาใช้ในการสอน 
• ฯลฯ 
• โมเดลนี้ จะทำให้การจัดการความรู้ด้านการเรียนการสอนชัดเจนขึ้น เช่น 
• อาจารย์ท่านหนึ่งที่มาแลกเปลี่ยนวันนี้ มุ่งไปที่การพัฒนาทักษะในการทำงานร่วมกันและการสื่อสารของเด็ก โดยอาจารย์ออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้แบบร่วมมือ (Cooperative Learning) เปิดโอกาสให้เด็กมีส่วนร่วมในหลาย ๆ ได้ และทำงานแบบกลุ่ม  ... จะสามารถจัดเป็น GP ในด้าน PK  
• GP ท่านหนึ่งเน้นการตรวจงานการเขียนอนุทินของเด็กอย่างละเอียด และเขียน Positive Feedback อย่างละเอียด เพื่อชื่นชมและส่งเสริมให้เด็กพัฒนาตนเอง  ... จัดเป็น GP ในด้าน V&A 
• เป็นต้น 
• เราสามารถใช้โมเดลนี้ ให้อาจารย์วิเคราะห์พฤติกรรมการสอนของตนเองแบบละเอียดลงลึก ทั้งในเชิงบวกและในเชิงวิพากษ์  โดยพิจารณาว่า ปัญหาหรือสิ่งที่ต้องการพัฒนา อยู่ตรงส่วนใดขององค์ประกอบของครูมืออาชีพ 

• ตัวอย่างเช่น อาจารย์ที่ไม่เคยเรียนเกี่ยวกับการเรียนการสอนเลย อาจวิเคราะห์ตนเองว่า อยู่ในพื้นที่ หมายเลข ๑ หรือ ๓ หรือ ๖ เป็นต้น  
• ฯลฯ
• โมเดลนี้ น่าจะถูกกำนดเป็นยุทธศาสตร์ในการสร้างหลักสูตรพัฒนาอาจารย์ด้านการเรียนการสอนได้ 

วันนี้ผมได้ใช้อิคิไก (Ikigai) ของผมเต็มที่ จึงเป็นวันหนึ่งที่มีความสุขกับการทำงานมาก  ขอขอบพระคุณอาจารย์ทุกท่านที่ได้แบ่งปันประสบการณ์และปัญญาปฏิบัติของท่าน และขอบคุณทีมงานของกองส่งเสริมงานประกันคุณภาพการศึกษาของมหาวิทยาลัย อีกครั้งหนึ่่งครับ 

(บันทึกต่อไป มาดู GP กันครับ)