แลกเปลี่ยนหลักการออกข้อสอบ

ระยะนี้ นิสิตชั้นปี ๔ กำลังฝึกฝนการทำเครื่องมือจัดการเรียนการสอน ผมมีโอกาสได้ร่วมเรียนรู้กับนิสิตหลายกลุ่มในฐานะ "ผู้เชี่ยวชาญดูเครื่องมือ" ด้วยวิธีที่เขาเรียกสั้น ๆ ว่า IOC ที่ย่อมาจาก Index of Item - Objective Congruence (การหาค่าสัมประสิทธิ์ความสอนคล้อง) ซึ่งเป็นการหาค่าความเที่ยงตรงเชิงเนื้อหา (Content Validity) เครื่องมือที่ผู้เรียนด้านการศึกษาใช้พัฒนาข้อสอบ

กระบวนการโดยย่อคือ นิสิตจะออกข้อสอบแล้วนำมาถามเราว่า ข้อสอบข้อนั้น ๆ ตรงตามวัตถุประสงค์การเรียนรู้หรือไม่ ?  ถ้าใช่ให้คะแนน +1 ถ้าไม่ใช่ให้ -1 ถ้าไม่แน่ใจให้ 0 นิสิตผู้ทำข้อสอบจะเอาคะแนนไปรวม แล้วหารด้วยจำนวน "ผู้เชี่ยวชาญ" ถ้าคะแนนเฉลี่ยต่ำกว่า 0.5 แสดงว่าใช้ไม่ได้ "ไม่เที่ยงตรงตามวัตถุประสงค์"

ผมพบว่า ข้อสอบที่นิสิตคิดมา ส่วนใหญ่ก็ตรงตามวัตถุประสงค์ แต่ในใจผมรู้สึกว่า "ไม่ดี" วันนี้จึงอยากเสนอ "หลักคิด" และ "หลักปฏิบัติ" ในการออกข้อสอบ เผื่อว่าจะเป็นประโยชน์สำหรับนิสิตนำไปพิจารณาใช้ต่อไป

ความรู้ที่จำเป็นเบื้องต้น

ให้ทำความเข้าใจกับวัตถุประสงค์เชิงพฤติกรรมต่อไปนี้ก่อน

• ถ้าวัตถุประสงค์เชิงพฤติกรรมของการเรียนรู้เขียนว่า "สามารถบอก......ได้  "  แสดงว่า ผลลัพธ์ที่ต้องการให้เกิดขึ้นกับผู้เรียนคือ "ความรู้" (knowledge) ในั้นเรื่องนั้น ๆ 
• ถ้าวัตถุประสงค์เชิงพฤติกรรมของการเรียนรู้เขียนว่า "สามารถอธิบาย.....ได้ "  แสดงว่า ผลลัพธ์ที่ต้องการให้ผู้เรียนมีคือ "ความเข้าใจ" (understanding) ตามนัยหมายถึง ผู้นั้นสามารถคิดวิเคราะห์ในเรื่องนั้น ๆ ได้ 
• ถ้าวัตถุประสงค์ฯ เขียนว่า "สามารถ...(คิดและทำ)....ได้ " แสดงว่า ผลลัพธ์ที่ต้องการคือ "ทักษะ" (Skill) 

สรุปคือ ให้พิจารณาก่อนว่า วัตถุประสงค์ ฯ เป็น ความรู้จำ เป็นความเข้าใจ หรือความสามารถในการทำหรือนำไปใช้

หลักการในการออกสอบเพื่อให้ตรงวัตถุประสงค์ประเภท (ภาคความรู้)

ขอเสนอวิธีการฝึกออกข้อสอบ ๓ แบบจากง่ายไปยาก ดังนี้

แบบที่ ๑) ถามตรง ๆ ก่อน  ถามทวนวัตถุประสงค์ตรง ๆ ถามง่ายตอบยาก ได้แก่

• "ข้อใดต่อไปนี้ถูกต้อง ? " หรือ "ข้อใดต่อไปนี้ถูกต้องที่สุด" หรือ "ข้อใดอธิบาย.... ได้ถูกต้อง" 
• "ข้อใดคือนิยามของ..... " หรือ 
• "ข้อใดคือความหมายของ...... " หรือ 
• "ข้อใดคือความสัมพันธ์ระหว่าง..... " หรือ 
• "ข้อใดบอก......... ได้ถูกต้อง" 
• .... สิ่งนี้ ๆ ...คืออะไร ? 
• ฯลฯ

ตัวอย่าง
วัตถุประสงค์การเรียนรู้ : นักเรียนบอกหลักการเกิดเสียงได้ (ป.๕-ป.๖)
คำถาม : ข้อใดบอกหลักการเกิดเสียงได้ถูกต้องที่สุด ?
ตัวเลือก : ก. เสียงเกิดจากการสั้นสะเทือนของวัตถุ
             ข.เสียงเกิดจากการเปลี่ยนแปลงรูปร่างของวัตถุ
             ค.เสียงเกิดจากการเคลื่อนที่ของลมหรืออากาศ
             ง.เสียงเกิดจากเสียดสีหรือกระทบกันของวัตถุสองชนิดขึ้นไป



วิธีนี้ถามง่าย แต่ตอนที่สร้างตัวเลือกจะยาก (สร้างตัวเลือกตอบยาก) หากผู้ออกข้อสอบไม่เข้าใจเนื้อหาอย่างถ่องแท้  ตัวเลือกที่ได้จะทำให้ได้ข้อสอบแบบ "ง่าย" ทันที

ขั้นที่ ๒) ถามให้คิดก่อนตอบ คือ ถามเพื่อตรวจสอบความเข้าใจ เทคนิคง่าย ๆ คือ เปลี่ยนแปลงเงื่อนไขบางประการ แล้วถามถึงการเปลี่ยนแปลงที่เปลี่ยนไป หรือถามถึงปัจจัยที่ส่งผลต่อสิ่งนั้น ๆ หรือถามให้คิดบอกเหตุผล มักใช้กับวัตถุประสงค์เชิงพฤติกรรมที่เกิดจากความเข้าใจ หรือนำไปใช้ ถามยากแต่ตัวเลือกตอบง่าย  เช่น

วัตถุประสงค์ :  นักเรียนสามารถบอกความสัมพันธ์ระหว่างลักษณะของเสียงกับความถี่เสียงได้
คำถาม : ลักษณะของเสียงจะเปลี่ยนแปลงอย่างไรเมื่อความถี่สูงเสียงสูงขึ้น  (ป.๕-ป.๖)
ตัวเลือก : ก. เสียงสูงขึ้น
             ข. เสียงต่ำลง
             ค. เสียงดังขึ้น
             ง. เสียงเบาลง

แบบที่ ๓) ถามการนำไปใช้ ถามประสบการณ์   ให้เอาคำตอบที่ถูกต้องมาให้พิจารณา ปรับแต่งหรือขยายความ แล้วดัดแปลงให้เป็นคำถาม โดยใช้คำถามว่า .... อย่างไร? จะเกิดอะไร? ถูกต้องหรือไม่?  ฯลฯ  เช่น 

ตัวอย่าง
วัตถุประสงค์การเรียนรู้ : นักเรียนบอกหลักการเกิดเสียงได้ (ป.๕-ป.๖)
คำถาม : การสั่นสะเทือนของวัตถุในอากาศ ทำให้เกิดเสียงหรือไม่ อย่างไร?
ตัวเลือก : ก. ไม่เกิดเสียง
              ข. เกิดเสียงเสมอ
              ค. ไม่เกิดเสียง ต้องมีวัตถุมากระทบ
              ง. เกิดเสียงเฉพาะเมื่อสั่นเร็วและแรงเพียงพอเท่านั้น

หลักการในการออกข้อสอบ (ภาคทดสอบทักษะ) 

แบ่งเป็น ๓ แบบ จากง่ายไปยากเช่นกัน  ได้แก่ ๑) ถามประสบการณ์ตรง ๆ  (เคยทำไหม?)  ๒) สร้างสถานการณ์ปัญหาให้แก้ไข  เพื่อตรวจสอบวิธีการและขั้นตอนการแก้ไข ทำอย่างไร? ต้องใช้อะไร? ต้องใช้เมื่อไหร่ ต้องใช้อย่างไร?  ฯลฯ ๓) ถามถึงเทคนิค หรือข้อควรระวัง ข้อผิดพลาด หรือปัจจัยแห่งความสำเร็จ ฯลฯ

ผู้รู้คิดอย่างไร แลกเปลี่ยนกันได้ครับ....