รายวิชาศึกษาทั่วไป : ๐๐๓๖๐๐๖ ภาวะผู้นำ ๒-๒๕๕๙ (๑)

บันทึก(ที่คาดว่าจะเขียน) ๑๕ ตอน ต่อไปนี้ ถือเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการจัดการความรู้ (Knowledge Management :KM) เรื่อง "ภาวะผู้นำ" ด้วยการนำเอาเครื่องมือ KM มาใช้ในการสกัดองค์ความรู้หรือแนวปฏิบัติที่ดี (BP) ทั้งจากการฟังวิทยากรผู้เชี่ยวชาญที่รับเชิญบรรยายพิเศษในหัวเรื่องต่าง ๆ  จากการร่วมกันคิดพิจารณาแลกเปลี่ยนกันกับนิสิตในห้องเรียน และจากผลงานการลงมือปฏิบัติด้วยตนเองของนิสิตที่ลงทะเบียนเรียน ประจำภาคการศึกษาที่ ๒/๒๕๕๙  เป้าหมายของบันทึก ๑๕ ตอนนี้ คือการจัดทำเอกสารประกอบการสอนรายวิชา ๐๐๓๖๐๐๖ "ภาวะผู้นำ" ที่จำนำไปใช้ในการเป็นแหล่งเรียนรู้สำหรับนิสิตที่ลงทะเบียนเรียนในภาคเรียนถัดไป

จากการสืบค้นและเตรียมตัวก่อนการรับงานเป็นผู้ประสานงานรายวิชานี้ ผมเองทราบดีว่าตนเองไม่มีคุณลักษณะตามที่กำหนดไว้ในทฤษฎีหลายประการ แต่มีความมั่นใจว่า สามารถออกแบบกระบวนการเรียนรู้เพื่อให้นิสิตได้บรรลุตามวัตถุประสงค์ได้ และคาดหวังว่าการเข้ามาทำงานประสานงานรายวิชานี้ จะเป็นจุดเริ่มต้นของการบูรณาการรายวิชาสำนึกศึกษาทั่วไปเข้ากับการทำกิจกรรมนิสิตทั้งในระดับคณะ-วิทยาลัย (สโมสรนิสิต) และระดับมหาวิทยาลัย (องค์กรนิสิต)

แนวคิดการพัฒนารายวิชา

รายวิชา ๐๐๓๖๐๐๖ ภาวะผู้นำ เป็นวิชาเลือกเพิ่มเติมสำหรับนิสิตที่สนใจและประสงค์จะเป็นผู้นำในการทำกิจกรรมพัฒนานิสิตในมหาวิทยาลัยในระดับต่าง ๆ เช่น ทำงานสโมสรนิสิต ทำงานชมรมนิสิต หรือทำงานองค์กรนิสิต ฯลฯ  อาจารย์ผู้สอนควรมี ๓ กลุ่มหลัก ได้แก่ ๑) ผู้นำโดยตำแหน่ง ผู้ทรงคุณวุฒิ หรือผู้ประสบผลสำเร็จในการทำงานผู้นำองค์กร หน่วยงาน หรือบริษัท เพื่อให้ผู้เรียนได้เรียนรู้จากผู้มีประสบการณ์โดยตรง ๒) อาจารย์โค้ช (Coach) คืออาจารย์ฝึก ทำหน้าที่ฝึกความเป็นผู้นำ ผู้ดูแล กำกับ ติดตาม ตรวจงาน และสะท้อนวิพากษ์ผลงานของนิสิต และ ๓) อาจารย์ฟา (Facilitator) ทำหน้าที่อำนวยให้นิสิตเกิดการเรียนรู้ให้มีประสิทธิภาพที่สุด และประสานงานให้การจัดการเรียนการสอนเป็นไปอย่างเรียบร้อยตามวัตถุประสงค์ คือทำหน้าที่ "จัดการห้องเรียนด้วย" (Class Management) อาจารย์โค้ชและอาจารย์ฟา ต้องทำหน้าที่ออกแบบและประเมินผลการศึกษาเพื่อให้มั่นใจว่า นิสิตดจะมีพัฒนาการด้าน "ภาวะผู้นำ" และด้านทักษะที่จำเป็นที่กำหนดด้วย ... หากแนวคิดนี้ดำเนินไปโดยไร้อุปสรรค นิสิตที่เรียนวิชานี้ จะเป็นแกนนำสำคัญของนิสิตหรือเป็นบัณฑิตที่สามารถเป็นที่พึ่งของชุมชนและสังคมได้ตรงตามอัตลักษณ์นิสิตของมหาวิทยาลัย

วัตถุประสงค์และรายละเอียดของรายวิชา ๐๐๓๖๐๐๖ ภาวะผู้นำ

รายละเอียดของรายวิชาฯ หรือ มคอ.๓ สำหรับภาคการศึกษาที่ ๒/๒๕๕๙ สามารถดาวน์โหลดได้ที่นี่  สาระสำคัญที่ควรนำมาแสดงคือ จุดมุ่งหมาย วัตถุประสงค์ และคำอธิบายรายวิชา ดังนี้

1. จุดมุ่งหมายของรายวิชา       1.เพื่อพัฒนาบุคลิกภาพ ความเป็นผู้นำของนิสิต ให้มีลักษณะของบัณฑิตที่พึงประสงค์ของมหาวิทยาลัยมหาสารคาม       2.เพื่อพัฒนาทักษะเรียนรู้ของนิสิต จากการทำโครงการ การวางแผน การเขียนข้อเสนอโครงการ การนำเสนอ และประเมินผลโครงการ       3.เพื่อปลูกฝังอุดมการณ์และจิตวิญญาณการเป็นผู้นำชุมชนและสังคมสู่การพัฒนาที่ยั่งยืน

2. วัตถุประสงค์ในการพัฒนา/ปรับปรุงรายวิชา       1.รายวิชานี้เป็นส่วนหนึ่งของระบบและกลไก ที่สำนักศึกษาทั่วไป พยายามจะสร้างผู้นำนิสิตให้เป็นบัณฑิตที่มีภาวะความเป็นผู้นำ มีทักษะและประสบการณ์ในการทำงาน มีอุดมการณ์ มีจิตวิญญาณของการเป็นที่พึ่งของชุมชนและสังคม       2.เพื่อเปิดพื้นที่ให้นิสิตได้พบปะแลกเปลี่ยนกับรองคณบดีฝ่ายพัฒนานิสิต หรือผู้นำของมหาวิทยาลัย หรือผู้ทรงคุณวุฒิที่มีประสบการณ์ความสำเร็จในการเป็นผู้นำ อันจะเป็นการยกระดับความรู้ความเข้าใจของนิสิตกับผู้นำจากภายในโดยตรง

3. คำอธิบายรายวิชา       การพัฒนาบุคลิกภาพ ความเป็นผู้นำ ลักษณะของบัณฑิตที่พึงประสงค์ การเตรียมความพร้อมในการทำงานทักษะในการทำงานเป็นทีม การเรียนรู้จากการทำโครงการ การวางแผน การเขียนข้อเสนอโครงการ การนำเสนอ และประเมินผลโครงการ       Personality development, leadership, career preparation, team-working skill, project-based learning, planning, project proposal writing, presentation, and project evaluation

 



สัปดาห์ที่ ๑ ออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้อย่างมีส่วนร่วม 

เป็นการเริ่มต้นการออกแบบการเรียนรู้ที่ต่างไปจากแนวปฏิบัติเดิมที่อาจารย์ผู้สอนจะเป็นผู้กำหนดและออกแบบทุกขั้นตอนการเรียนรู้  หลังจากละลายพฤติกรรมด้วยกิจกรรม และนำเข้าสู่บทเรียนด้วยกิจกรรม "IF I WERE" (อ่านได้ที่นี่) ครูฟาได้ตั้งคำถาม ๕ คำถาม ให้นิสิตทุกคนเขียนตอบลงในกระดาษ (ใช้แล้ว/หน้าเดียว) ที่ละข้อคำถาม ดังนี้

• คุณเลือกเป็นใครในกิจกรรม "IF I WERE" และคุณจะทำอะไรเมื่อเป็นคนนั้นจริง ๆ 
• คุณอยากให้มีกิจกรรมการเรียนการสอนอะไร อย่างไร ในการเรียนรายวิชานี้ และควรจะมีสมาชิกกลุ่ม ๆ ละกี่คน ถ้ามีการแบ่งกลุ่มทำงาน
• หากจะเชิญวิทยากรผู้ทรงคุณวุฒิที่เป็นผู้นำมาบรรยายพิเศษ เกี่ยวกับ "ภาวะผู้นำ" คุณอยากให้เชิญใคร 
• คุณต้องการทักษะอะไรมากที่สุดจากการเรียนการสอนรายวิชานี้ 
• คุณต้องการผลการศึกษาอะไรในรายวิชานี้ 

จากการตรวจงานของนิสิตพบคำตอบที่นี่สนใจดังนี้

• นิสิตส่วนใหญ่เลือกสมมติเป็นผู้สบายหรือมีฐานะสูงกว่าตนเอง คือ เลือกเป็นผู้มีเงินร้อยล้าน เลือกเป็นเจ้าของมหาอาณาจักโรงแรม และเลือกเป็นเจ้าของที่ดินในย่านธุรกิจ  มีเพียงส่วนน้อยมาก ที่เลือกสมมติเป็นผู้ลำบากหรือมีฐานะต่ำกว่าตนเอง คือ เป็นเด็กที่เพิ่งรู้ข่าวแอฟฟิกาขาดน้ำ เป็นคนที่อยู่ในสังคมห้ามเรียนหนังสือ  
• ในกลุ่มที่เลือกสมมติเป็นผู้มีฐานะกว่าตนเอง นิสิตส่วนใหญ่คิดถึงตัวเองก่อนที่จะคิดถึงส่วนรวม สังเกตจากคำตอบที่ ต้องการจะทำสิ่งเหล่านั้นเพื่อความสุขของตนเอง  มีเพียงส่วนน้อยมากที่คิดถึงการแบ่งปันหรือนำไปช่วยเหลือผู้อื่นเป็นอันดับแรก 
• นิสิตส่วนใหญ่อยากให้มีกิจกรรมการเรียนรู้จาก "หนัง" หรือ "เพลง" (ดูหนัง ฟังเพลง) และแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เขียนโน๊ตถึงเพื่อน  และกิจกรรมสันทนาการ เช่น ถ้ำมังกร วาดรูป เป็นต้น และจิตอาสานอกสถานที่ 
• จำนวนนิสิตต่อกลุ่มเรียนส่วนใหญ่เสนอมาช่วง ๕-๑๕ คนต่อกลุ่ม และเป็นสาขาวิชาเดียวกัน
• วิทยากรที่อยากเชิญให้มาบรรยาย ได้แก่ ผู้ว่าราชการจังหวัด คณบดีคณะศึกษาศาสตร์ อาจารย์ภีม (คณะแพทย์ศาสตร์) พระอาจารย์มหาสมปอง ตาลปุตโต คณบดีคณะแพทย์ คณบดีคณะสัตวแพทย์ พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา นางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ฯลฯ 
• ทักษะที่ต้องการมากที่สุดจากรายวิชานี้ ได้แก่  ทักษะการพูด ทักษะการเขียนหนังสือราชการ ทักษะเขียนโครงการ ทักษะการคิดสร้างสรรค์ 
• เกือบทุกคนต้องการผลการศึกษา A 

ข้อมูลที่ได้จากการสำรวจข้างต้น ได้จัดไว้ในแผนการเรียนรู้ของรายวิชา นิสิตสามารถดูได้จาก มคอ.๓ หรือดู มคอ.๓ ฉบับย่อได้ที่นี่ 

ครั้งที่	หัวข้อ/รายละเอียด	วัตถุประสงค์การเรียนรู้	กิจกรรมการเรียนรู้/วิธีสอน	ผู้สอน
1	BAR (Before Action Review) กำหนดเป้าหมายในการเรียน และวางแผนการเรียนรู้อย่างมีส่วนร่วม (10 ม.ค. 2560)	1. กำหนดวัตถุประสงค์ในการจัดการเรียนรู้อย่างมีส่วนร่วม 2. ชี้แจงจุดมุ่งหมายของการจัดการเรียนรู้ของรายวิชา 3. ร่วมวางแผนการจัดการเรียนรู้อย่างมีส่วนร่วม	1. ละลายพฤติกรรม ด้วยกิจกรรมสันทนาการ 2. สร้างวิสัยทัศน์ร่วม (Shared vision) สำหรับผู้นำ และกำหนดเป้าหมายการเรียนรู้ด้วยกิจกรรม "IF I WERE" 3. สำรวจความคาดหวังและความต้องการการมีส่วนร่วมในการเรียนรู้ ด้วยกิจกรรม 5 คำถาม	อ.ดร.ฤทธิไกร ไชยงาม
2	เครื่องมือจำเป็นในการเรียนรู้ (17 ม.ค. 2560)	1. "ฟัง" ได้ 2. "จำประเด็น" ได้ 3. "ถอดบทเรียน" ตนเอง ได้	1. ทำความสงบ ผ่อนคลายก่อนเรียน เจริญสติอย่างถูกต้อง 2. ชมคลิป "ครูใหญ่" 3. วิเคราะห์ตีความ ภาวะผู้นำของ "ครูใหญ่" 4. สรุป สะท้อน และถอดบทเรียนตนเอง	อ.ดร.ฤทธิไกร ไชยงาม
3	“ภาวการณ์เป็นผู้นำ” (24 ม.ค. 2560)	มีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับทฤษฎีภาวะผู้นำ	1. ฟังบรรยายพิเศษจาก คณบดีคณะศึกษาศาสตร์ 2. ถาม-ตอบ แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับวิทยากร	ผศ.ดร.พชรวิทย์ จันทร์ศิริสิร
4	ภาวะการเป็นผู้นำ (วิเคราะห์ตนเอง) (31 ม.ค. 2560)	1. รู้จักภาวะผู้นำในตนเอง 2. มีแผนพัฒนาภาวะผู้นำในตนเอง	1. สรุปการถอดบทเรียน ทฤษฎีภาวะผู้นำ จากการฟังบรรยาย ในสัปดาห์ที่ผ่านมา 2. กิจกรรม "สามเหลี่ยมตัวฉัน" วิเคราะห์ภาวะผู้นำในตนเอง 3. ทำแผนพัฒนาภาวะผู้นำในตนเอง	อ.ดร.ฤทธิไกร ไชยงาม
5	“กิจกรรมพัฒนานิสิต” (7 ก.พ. 260)	มีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับกิจกรรมพัฒนานิสิต ได้แก่ เป้าประสงค์ แนวปฏิบัติ ระเบียบ ข้อบังคับ และข้อบังคับ ในการทำกิจกรรมพัฒนานิสิต	1. ฟังบรรยายจากวิทยากร (รองอธิการบดีฝ่ายพัฒนานิสิต) 2. ถาม-ตอบ แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับวิทยากร	อ.ดร.มลฤดี เชาวรัตน์
6	ระดมปัญหา วิเคราะห์ปัญหา กำหนดหัวข้อโครงการ (กิจกรรมพัฒนาภาวะผู้นำ) (14 ก.พ. 2560)	1. พัฒนาทักษะการคิดวิเคราะห์ 2. พัฒนาทักษะการทำงานเป็นทีม	1. กิจกรรม “ต้นไม้ปัญหา” 2. นำเสนอและแลกเปลี่ยนเรียนรู้หน้าชั้นเรียน	อ.ดร.ฤทธิไกร ไชยงาม
7	การเขียนโครงการ และการประเมินโครงการ(ทฤษฎี) (21 ก.พ. 2560)	มีความรู้ความเข้าใจในการเขียนโครงการ และการประเมินโครงการ	1. ฟังบรรยายจากวิทยากร (ผู้ช่วยอธิการบดีฝ่ายประกันคุณภาพ) 2. ถาม-ตอบ แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับวิทยากร	ผศ.ดร.จินดาพร จำรัสเลิศลักษณ์
8	วิพากษ์ตัวอย่างโครงการ (28 ก.พ. 2560)	มีความรู้ความเข้าใจในการเขียนโครงการ และการประเมินโครงการ	1. ฟังบรรยายจากวิทยากร (ผู้ช่วยอธิการบดีฝ่ายประกันคุณภาพ) 2. ถาม-ตอบ แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับวิทยากร	อ.ดร.ฤทธิไกร ไชยงาม
9	ทดสอบกลางภาคเรียน (11 มี.ค. 2560) 16:00 น. – 17:00 น.	ความรู้เกี่ยวกับภาวะผู้นำ การเขียนโครงการ การบริหารโครงการ และการประเมินโครงการ	ทดสอบกลางภาคเรียน	สำนักศึกษาทั่วไป
10	“การเรียนรู้ในศตวรรษที่ 21”  (21 มี.ค. 2560)	มีความรู้และเข้าใจในการวิธีการเรียนรู้และฝึกฝนตนเองสู่การเป็นผู้นำในศตวรรษที่ ๒๑	1. ฟังบรรยายจากวิทยากร (ผศ.ดร.ฉันทนา เวชโอสถศักดา) 2. ถาม-ตอบ แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับวิทยากร	ผศ.ดร.ฉันทนา เวชโอสถศักดา
11	การเขียนหนังสือราชการ (28 มี.ค. 2560)	สามารถอธิบายวิธีการเขียนหนังสือราชการที่ถูกต้องได้	1. ฟังบรรยายจากวิทยากร (อ.ดร.โสภี อุ่นทะยา) 2. ถาม-ตอบ แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับวิทยากร	อาจารย์ ดร.โสภี อุ่นทะยา (กำลังประสาน)
12	การพูดในที่สาธารณะ (4 เมษายน 2560)	สามารถบอกหลักการและวิธีการของการพูดในที่สาธารณะที่ดีได้	1. ฟังบรรยายจากวิทยากร (รศ.วีณา วีสะเพ็ญ) 2. ถาม-ตอบ แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับวิทยากร	รศ.วีณา วีสะเพ็ญ (กำลังประสาน)
13	ระเบียบราชการเกี่ยวกับการเงินและพัสดุ (11 เม.ย. 2560)	สามารถอธิบายวิธีการและบอกระเบียบ ขั้นตอน ของการจัดการเกี่ยวกับการเงินและพัสดุได้	1. ฟังบรรยายจากวิทยากร (เจ้าหน้าที่การเงิน ของมหาวิทยาลัย) 2. ถาม-ตอบ แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับวิทยากร	เจ้าหน้าที่ผู้เชี่ยวชาญการเงินและพัสดุ
14	เรียนรู้จากผู้นำ (นายกเทศมนตรีเมืองมหาสารคาม) (18 เม.ย. 2560)	1. สามารถบอกปัจจัยของความสำเร็จของวิทยาการซึ่งเป็นผู้นำที่ได้รับการยอมรับในสังคม 2. สามารถอธิบายหลักการและวิธีการในการทำงานของวิทยากร ซึ่งเป็นผุ้นำที่ได้รับการยอมรับได้	1. ฟังบรรยายจากวิทยากร (นพ.กิตติศักดิ์ คณาสวัสดิ์ ) 2. ถาม-ตอบ แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับวิทยากร	นพ.กิตติศักดิ์ คณาสวัสดิ์ และอาจารย์ประจำกลุ่มเรียน
15	เรียนรู้จากผู้นำ (ผู้ว่าราชการจังหวัดมหาสารคาม) (25 เม.ย. 2560)	1. สามารถบอกปัจจัยของความสำเร็จของวิทยาการซึ่งเป็นผู้นำที่ได้รับการยอมรับในสังคม 2. สามารถอธิบายหลักการและวิธีการในการทำงานของวิทยากร ซึ่งเป็นผุ้นำที่ได้รับการยอมรับได้	1. ฟังบรรยายจากวิทยากร (นายสเน่ห์ นนทะโชติ ผู้ว่าราชการจังหวัดมหาสารคาม) 2. ถาม-ตอบ แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับวิทยากร	นายสเน่ห์ นนทะโชติ ผู้ว่าราชการจังหวัดมหาสารคาม อาจารย์ประจำกลุ่มเรียน
16	นำเสนอผลงาน (กำหนดวันเวลา สถานที่ภายหลัง)	นิสิตได้ฝึกทักษะการนำเสนอ กล้าคิด กล้าแสดงออก	1. แต่ละกลุ่มนำเสนอผลงานการทำโครงการ 2. แลกเปลี่ยนเรียนรู้และสะท้อนบทเรียน	อาจารย์ประจำกลุ่มเรียน

อย่างไรก็ตาม แผนการเรียนการสอนนี้อาจเปลี่ยนแปลงได้ตามความเหมาะสมและความจำเป็น ทั้งนี้ต้องยึดเอาเป้าหมายการเรียนรู้เป็นสำคัญ

ส่วนเรื่องการประเมินผลการศึกษานั้น ผู้สนใจสามารถดูรายละเอียดใน มคอ.๓ ที่ได้แชร์ลิงค์ไว้  หากมีข้อเสนอแนะอย่างไร หรือสงสัยอย่างไร นิสิตสามารถซักถามอาจารย์ได้ทางกลุ่มเฟสบุ๊คที่ได้สร้างขึ้นเพื่อให้การสื่อสารการเรียนรู้สะดวกรวดเร็วมากขึ้น